بررسي مکانيزه شدن فرايند انتخابات و اخذ آرا
رأي‌گيري الکترونيکي (electronic voting) يا(e-voting) شامل ابزارهاي الکترونيکي است که هم براي اخذ رأي وهم شمارش آراء به کار مي‌روند.
فناوري‌هاي رأي‌گيري الکترونيکي مي‌تواند شامل موارد ذيل باشد:
• کارت پانچ
• سامانه‌هاي رأي‌گيري اسکن نوري
• باجه‌هاي رأي‌گيري ويژه:
- سامانه‌هاي رأي‌گيري الکترونيکي خوداتکا با قابليت ذخيره مستقيم
- سامانه‌هاي DRE
از ديگر فناوري‌هايي که در رأي‌گيري الکترونيکي به کار گرفته مي‌شوند مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:
• مخابره تعرفه اخذ رأي
• رأي از طريق تلفن، شبکه رايانه‌اي خصوصي يا اينترنت
رأي‌گيري الکترونيکي و مخصوصاً روش رأي‌گيري DRE مي‌تواند تقلب در انتخابات را تسهيل نمايد.
مزاياي رأي گيري الکترونيکي
در دهه اخير پيشرفت تکنولوژي و الکترونيکي شدن مراکز و سازمان هاي دولتي و خصوصي و به ويژه دسترسي همگاني به فضاي مجازي و اينترنت ، فراگير شده و رشد قابل توجهي داشته است.سيستم هاي الکترونيکي مانند تجارت الکترونيکي ، آموزش الکترونيکي و اخيراً رأي گيري الکترونيکي رفته رفته در حال نفوذ به زندگي روزمره مردم هستند.
رأي گيري الکترونيکي(e-Voting) شامل ابزارهاي الکترونيکي است که هم براي أخذ رأي و هم شمارش آراء به کار مي روند. اين نوع از رأي گيري را مي توان به دو دسته اصلي تقسيم کرد:
• رأي گيري الکترونيکي سنتي در واقع شيوه اي از أخذ رأي است که به آن اصطلاحاً رأي گيري مکانيزه و يا ماشيني گفته مي شود. اين نوع از رأي گيري توسط دستگاه هاي رأي گيري الکترونيکي در ايستگاه هاي رأي گيري انجام مي شود و هرچند تا حدودي موجب حذف کاغذ از فرآيند رأي گيري مي شود اما ويژگي هاي رأي گيري امن و صحيح را يا ندارد و يا بصورت ناقص فراهم مي کند.
در رأي گيري سنتي دستي (کاغذي) تنها مشخصه اي که بصورت محدود رعايت مي شود، محرمانگي آراء مي باشد که در رأي گيري الکترونيکي سنتي حتي اين مشخصه نيز قابل تضمين نيست. صحت و دقت انتخابات چه در شيوه دستي و چه در شيوه الکترونيکي سنتي ، قابل حصول نمي باشد.
• رأي گيري الکترونيکي امن ، به برگزاري رأي گيري به صورت الکترونيکي و با استفاده از روش هاي رمزنگاشتي اطلاق مي شود. در اين نوع از رأي گيري به رأي دهندگان اطمينان داده مي شود که رأي او به درستي أخذ و شمارش شده است.همچنين تضمين مي شود رأي به صورت مخفي أخذ شده و محرمانگي آراء کاملا حفظ شده است.
از مزاياي رأي گيري الکترونيکي شمارش لحظه‌اي آن است به اين معنا که مي‌توان در لحظه از آخرين نتايج آگاه شد؛ يکي ديگر از مزاياي رأي گيري الکترونيکي امکان حضور رأي دهندگان و أخذ رأي از مکان هاي مختلف و در نتيجه صرفه جويي در وقت مردم است. با اين روش افراد معلول و کم توان نيز به راحتي از محل حضور خود قادر به رأي دادن خواهند بود.
در فرآيند برگزاري رأي گيري الکترونيکي ، تعداد عوامل اجرايي کاهش مييابند و اين فرآيند در امنيت و سالم برگزار شدن رأي گيري تاثيرگذار است. همچنين کاهش چشمگير هزينه ها در برخي از روش هاي رأي گيري الکترونيکي از مهمترين مزاياي رأي گيري الکترونيکي مي باشد.
اگر رأي گيري الکترونيکي به روش صحيح و کارآمد و با استفاده از روش هاي رمزنگاشتي برگزار شود، اين مزايا را نيز خواهد داشت:
• أخذ رأي رمز شده، مخفي و محرمانه
• اطمينان از صحت برگزاري رأي گيري
• امکان اعتبارسنجي برگه رأي
• امکان بررسي شمارش آراء توسط تمام رأي‌دهندگان
• تضمين صحت آراء أخذ شده
• شمارش دقيق و صحيح آراء
• امکان اضافه کردن معتمدين جهت نظارت بر رأي گيري
• و ….
در روش هاي رأي گيري الکترونيکي به شيوه رمزنگاشتي، تمام مراحل رأي گيري هم براي برگزارکننده و هم براي رأي دهنده کاملا شفاف سازي شده و امکان هيچ گونه دستکاري در آراء و نتايج وجود ندارد.هر رأي با ديتاي تصادفي رمز شده و رأي دهنده قادر است با ابزار راستي آزمايي از صحت رأي أخذ شده اطمينان يابد
ارائه طرحي نوين در راي‌گيري الکترونيکي
همانطور که مي‌دانيد استفاده از راي‌گيري الکترونيکي در سيستم دولتي باعث صرفه‌جويي در وقت مردم و همچنين کاهش هزينه‌هاي اجرايي سازمان‌هاي دولتي است. از ديگر اهداف انتخابات الکترونيکي مي‌توان به بهبود فرآيند پردازش آرا و تسريع تجزيه و تحليل نتايج، کاهش تقلب و خطاهاي مربوط به استفاده از تعرفه‌هاي کاغذي، امکان شمارش آراء سفيد، امکان راي‌دهي بدون نياز به حضور در حوزه‌هاي انتخاباتي، تشويق جوانان براي مشارکت در انتخابات، نوگرايي در زندگي اجتماعي، ظهور اشکال جديد مشارکت شهروندان، افزايش سرعت و دقت در انتخابات، صرفه‌جويي در چاپ و توزيع کاغذ، امکان دسترسي آسان براي افراد معلول و ناتوان، امکان دستيابي به اطلاعات جامع در مورد کانديدا، امکان نمايش اطلاعات انتخاباتي به زبان‌هاي مختلف و جلوگيري از خطاهاي غيرعمدي راي دهندگان اشاره کرد. ابتدا لازم است که سيستم‌هاي راي گيري الکترونيکي بر اساس محل راي‌دهي به طور مختصر بيان شود.
انواع سيستم‌هاي راي‌گيري الکترونيکي بر اساس محل راي‌دهي
سيستم‌هاي ايستگاهي
در سيستم‌هـاي ايستگاهي از دستگاهي بنام Direct Recording Electronic استفـاده مي‌شود. اين دستگاه در حوزه‌هاي انتخاباتي قرار گرفته و به راي‌دهندگان امکان مي‌دهد که بتوانند آرايشان را بصورت مستقيم و با استفاده از صفحه نمايش تماسي وارد نمايند. در اين روش راي دهندگان ناچارند که به حوزه‌هاي انتخاباتي مراجعه نمايند.
سيستم‌هاي انتخابات از راه دور
راي‌دهي از راه دور ،از خانه با استفاده از کامپيوترهاي شخصي، با استفاده از کامپيوترهاي مستقر درسفارتخانه‌ها، مراکز آموزشي و .. انجام مي‌شود. در اين روش راي دهندگان ملزم به حضور در حوزه‌هاي انتخاباتي نيستند.
راي‌گيري از طريق Short Message System و تلفن‌هاي Touch-Tone
اين نوع راي‌گيري که هنوز به طور رسمي در دنيا تجربه نشده است تقريبا يک نوع راي‌گيري از راه دور است. در اين سيستم، هر کاربر از طريق سرويس پيام کوتاه تلفن همراه خود و همچنين از طريق خط تلفن‌هاي مجهز به سيستم تون و يا تلوزيون‌هاي ديجيتالي متصل به خط تلفن مي‌توانند راي خود را به سرور راي‌گيري بفرستند.
هدف از ارائه طرح
روز راي‌گيري در مسافرت هستيد (کاري يا تفريحي) در هتل يا محل اقامت‌تان از طريق اينترنت يا لپ‌تاپ مجهز به واي‌فاي وارد شبکه مي‌شويد. سايت‌هاي کانديداهاي مورد علاقه‌تان را مرور مي‌کنيد و به وب سايت اختصاصي راي‌گيري وارد شده و راي خود را وارد مي‌نماييد. در واقع آنچه ما به دنبال آن هستيم سيستم راي‌گيري الکترونيکي از راه دور مي‌باشد. آنچه تا کنون در دنيا اتفاق افتاده است سيستم‌هاي راي‌گيري نيمه الکترونيکي بوده که با استفاده از دستگاه‌ها و ماشين‌هاي مخصوص اين امر از جمله صفحه نمايش‌هاي لمسي و دستگاه‌هاي خودپرداز و مواردي از اين قبيل قابل انجام است و نياز به وجود شخص راي‌دهنده در ايستگا‌ه‌هاي راي‌گيري مي‌باشد. اما اين براي يک دولت الکترونيکي کافي نيست.
آنچه در سيستم راي‌گيري الکترونيکي از راه دور حائز اهميت است بحث شناسايي هويت کاربر راي‌دهنده مي‌باشد که از مباحث امنيتي بسيار مهم بوده و بسيار قابل تاکيد است. آنچه امروزه در دنيا براي تشخيص هويت مورد استفاده قرار مي‌گيرد، استفاده از خواص بيومتريکي (اثر انگشت، عنبيه نگاري و اينگونه موارد) است. اما استفاده از خواص بيومتريکي نيازمند وجود سخت‌افزار تشخيص دهنده آنها (اسکنرها) در سيستم‌هاي کامپيوتر شخصي افراد مي‌باشد،که درخواست تهيه چنين قطعاتي توسط مردم امري امکانپذير نمي‌باشد و مي‌تواند براي کاربر راي‌دهنده هزينه بر بوده و هم خود مشکلات امنيتي زيادي را از جمله کپي‌برداري اثر انگشت در شبکه را ايجاد کند که مي‌تواند امنيت و اعتماد را در سيستم راي‌گيري الکترونيکي کاهش دهد.
تشخيص هويت با استفاده از دانگل
اما آنچه به آن دست يافته‌ايم استفاده از يک قفل سخت‌افزاري به نام دانگل و رمزگذاري قوي اطلاعات درون آن مي‌باشد. با توجه به اينکه امروزه تمام سيستم‌هاي کامپيوتر شخصي داراي درگاه USB مي‌باشند استفاده از اين قفل امکانپذيرترين و امن‌ترين راه‌حل موجود در تشخيص هويت شخص راي‌دهنده در سيستم راي‌گيري الکترونيکي از راه دور ايران مي‌باشد. با توجه به اين موضوع نه تنها از ديدگاه نرم‌افزاري بلکه از ديد سخت‌افزاري به مساله تشخيص هويت توجه شده است. اين قفل مي‌تواند توسط دولت در اختيار تمام مردم قرار داده شود و يا با توجه به هزينه کم آن توسط خود اشخاص علاقه‌مند براي استفاده از اين سيستم براي جلوگيري از اتلاف وقت در زمان ايستادن در صف‌هاي طولاني راي نيز قابل تهيه باشد. در اين قفل براي هر فرد ايراني يک serialnumber تعريف شده است که اين شماره سريال مي‌تواند کد ملي افراد باشد. با توجه به اين serialnumber به خصوص و ثبت راي در database سيستم، کاربر راي دهنده قابل به راي دادن دوباره نمي‌باشد.
بررسي اصول اساسي در انتخابات و ارائه راه حل قابل انجام
تشخيص هويت با استفاده از دانگل :دانگل براي شخص مانند کارت شناسايي عمل مي‌کند و رمزگذاري قوي.
محرمانگي آرا: با استفاده از ديتابيس اين مشکل قابل حل است. بطوري که ديتابيس انتخابات از ديتابيس راي دهنده جدا مي‌باشد. وقتي راي داده مي‌شود نام شخص راي دهنده به همراه راي او فرستاده نمي‌شود و تنها راي در ديتابيس انتخابات ثبت شده و يکي به شماره آرا داوطلب موردنظر اضافه خواهد شد. ضمناً تا پايان زمان راي‌گيري اين ديتابيس مانند يک جعبه بسته عمل نموده و براي هيچ کاربري قابل خواندن نيست.
انکارناپذيري: تاييد راي داده شده هم در دانگل و هم در پايگاه داده ثبت شود.
عدم تکرار: با تاييد راي در دانگل و در پايگاه داده کاربر براي بار دوم نمي‌تواند راي دهد.
تماميت: اگر پايگاه داده براي هر استان و يا هر شهر جدا باشد و هر شخصي از استان محل زندگي خودش به پايگاه داده متصل شود اين مشکل قابل حل است .چرا که مساله قطعي شبکه کمتر اتفاق مي‌افتد و تمام داده‌هاي ارسالي به مقصد خواهند رسيد.
قابليت اطمينان: براي يک شهروند مهم اين است که رايش محرمانه بماند و سپس به مقصد برسد که اين دو مساله نيز با توجه به توضيحات ارائه شده قابل حل است.
براي اطمينان از اينکه يک انسان پشت سيستم کار مي‌کند: با ارائه تصويري که در آن از يک سري اعداد و حروفي استفاده شده که براي دوباره وارد کردن آنها، تنها بوسيله چشم انسان قابل خواندن است و ماشين يا نرم‌افزار نمي‌تواند آنها را تشخيص دهد، مي‌توان اين مساله را حل نمود.
تعريف کاربر مجاز در اين سيستم: کاربري که دانگل دارد و نيز کلمه رمز وارد شده توسط وي با رمز موجود در دانگل مطابقت داشته باشد.
نمونه‌هاي رأي‌گيري الکترونيکي در جهان
استراليا
در سال 2007، سربازان استراليايي و پرسنل غيرنظامي مستقر در عراق، افغانستان، تيمور شرقي و جزاير سليمان به لطف بهره‌گيري از اينترنت، فرصت رأي دادن براي حوزه انتخابي خود را طي يک برنامه آزمايشي به دست آوردند.
بلژيک
در سال 1991، دولت بلژيک دو منطقه را براي اخذ آراء توسط ماشين رأي‌گيري مشخص نمود. در انتخابات پارلمان اروپا در سال 2004، 44 درصد از رأي‌دهندگان از ماشين‌هاي رأي‌گيري بهره بردند
برزيل
برزيل رأي‌گيري الکترونيکي آزمايشي خود را در سال 1991 در ايالت سانتا کاترينا آغاز کرده است. از سال 2000همه همه پرسي‌ها در اين کشور به صورت الکترونيکي برگزار شده‌اند. در انتخابات سال‌هاي 2000و 2002 نتايج همه حوزه‌هاي انتخابيه در عرض چند دقيقه پس از اتمام زمان رأي‌گيري، جمع‌آوري و شمارش شدند. در هر دو انتخابات از چهارصدهزار دستگاه اخذ رأي استفاده شد.
استوني
در استوني، در اکتبر 2005، مردم در يک رأي‌گيري الکترونيکي براي انتخابات شهرداري‌ها شرکت کردند. اين کشور به عنوان اولين کشور که در آن اخذ رأي از طريق اينترنت انجام پذيرفت، شناخته مي‌شود. از آنجايي که اولين تجربه با موفقيت انجام شد، در انتخابات پارلمان در سال 2007 نيز، مجدداً از اينترنت استفاده شد.
نتيجه‌گيري
لزوم استفاده هر چه سريع‌تر در استفاده از تکنولوژي در انتخابات امري ضروري است و اين امر خود مستلزم تهيه زيرساخت‌هاي سخت‌افزاري، نرم‌افزاري و حل مسائل و مشکلات دروني دولت مي‌باشد. به طور قطع نمي‌توان ادعا نمود که استفاده از دانگل حفاظتي بهترين راه‌حل قابل انجام در اين پروسه است، چرا که خود اين قطعه معايبي را دارا است از جمله اينکه امکان آسيب‌پذيري آن مي‌تواند زياد باشد و مواردي از اين قبيل که بايد براي اين مسائل نيز راه‌حلي سنجيده شود ولي در عين حال امکانپذيرترين راه‌حل با توجه به شرايط کنوني و امکانات سخت‌افزاري و نرم‌افزاري موجود در کشور ايران مي‌باشد.